Nếu bạn nào đã xem cuốn sách Khung Cửa Hẹp của André Gide ( La Porte Étroite) bản dịch của Vân Mồng do nhà xuất bản An Tiêm đã tái bản đến lần thứ sáu thì có thể sẽ liên tưởng ngay những gì đã xảy ra sau khung cửa đó.
Có phải là một tình yêu cao quý?
Một sự hy sinh cao thượng ?
Một niềm đau khổ khôn lường ??
Còn tôi ? Không thể nào so sánh với cuốn sách nổi tiếng ở trên, nhưng thủơ thiếu thời tôi cũng đã ẩn mình sau khung cửa hẹp để ôm nhiều mộng tưởng xa vời, để ước mơ và mong muốn một chuỗi tương lai tươi đẹp.
Tôi đã kể hoài đến khi bạn đọc phải nhàm chán và nhủ thầm ..biết rồi , khổ lắm ..nói mãi. Nhưng tôi vẫn cứ muốn nhắc hoài cái điệp khúc … tôi sinh ra và lớn lên ở cái xứ lạnh nhỏ bé đầy đất đỏ, con gái đa số chân u .. thịt bắp vì cứ leo đồi leo núi suốt ngày.
Thế nhưng những kỷ niệm êm đềm xưa cũ từ thủa bé đến giờ kéo dài cuộc đời tôi (đến lúc sắp sửa gọi là ..lục tuần) mà mỗi lần muốn viết cũng lại lôi ra những chuyện từ cái…thành phố đó.
Nhắc đến Alissa, nhân vật nữ trong Khung Cửa Hẹp thì cũng có nhiều điểm tương đồng như những cô gái ở Đàlạt: dịu dàng, nhu mì, khéo léo và một đặc điểm tuyệt vời là chịu đựng lẫn hy sinh.
Thời đó, gia đình nào ở Việt Nam cũng con cái đầy nhà. Gia đình 3 hay 4 anh chị em là chuyện bình thường, riêng gia đình tôi có đến bảy anh chị em. Nhà không có nhiều phòng, tối là kéo nhau lên gác ( không phải lên lầu), ở đó kê sẳn hai giường với chăn nệm, bốn chị em gái một giường, ba anh em trai một giường, còn ai muốn nằm sàn thì cứ lấy chăn nệm trải thêm.
Tôi viết hơi dông dài ( nhưng mình phải kể đầu đuôi phải không ?)
Thời gian sau đó chúng tôi lớn dần, ba tôi đã cho sửa sang lại, từng trệt thêm hai phòng cho ba má và đám con trai, còn căn gác cũng chia hai cho bốn cô con gái.
Bây giờ là lúc tôi mơ …mơ mỗi ngày để một hôm nào đó tôi sẽ có một căn phòng nhỏ của một mình tôi. Tôi sẽ xếp đặt gọn gàng như ..góc này là tủ sách nhỏ, cạnh là chiếc giường cũng ..nhỏ, kia có một tủ quần áo cũng ..nhỏ ( vì nếu quá to sẽ không còn lối ra vào) và tôi …mỗi ngày sẽ ôm mộng mơ, những ước ao …. gói trọn vẹn một mình tôi ở đây.
Ước mơ chẳng bao lâu đã trở thành sự thật,chỉ một thời gian ngắn sau đó chị tôi đi lấy chồng còn tôi đã chễm chệ chiếm cứ căn gác nhỏ này làm của riêng. Ôi căn gác mà tôi chờ quá sức là lâu nay đã được… nắm trong tay, suốt ngày tôi cứ loay hoay tìm kiếm sắp đặt mọi thứ, nhưng rồi cũng đâu vào đấy vì căn gác nhỏ này thực sự bé xíu xìu xiu.
Rồi một buổi sáng thức dậy, mở chiếc cửa sổ con con toang ra, một cảm giác mà đã quá lâu tôi chưa hề nhận được,nhìn một khoảng không gian to rộng lớn lao quanh tôi, từ cửa sổ này tôi nhìn thấy xa xa là những dãy nhà san sát, một khoãnh đất lớn mà nhà láng giềng chỉ gieo lơ thơ vài luống khoai, vài ba cây ổi, ồ kìa còn có vài ba cây cà phê, còn lại trống trơn đầy cỏ dại … nhưng tại sao tôi cứ say sưa nhìn ?
Cũng từ cánh cửa sổ con con này, tôi đã được ngồi yên tịnh không bị phá rối để tập ..nhổ những sợi lông mày to và rậm ( anh Hai của tôi vẫn thường tự hào có một cô em gái giống anh ấy như đúc! Tại hai hàng lông mày to đậm đã che hết nét mỹ miều mà tôi chưa bao giờ … được có).
Tôi là con gái mà có nét đẹp của con trai? Nói ra là đã thấy hãi hùng.
Nhưng không hề gì, xấu hay đẹp tùy người đối diện ( câu nói tôi vẫn tự an ủi cho chính bản thân tôi).
Cánh cửa sổ nhỏ? Cánh cửa suốt thời gian dài tôi vẫn ngồi đây, ngồi lặng im nhiều giờ mà không biết chán, bốn chị em gái chị tôi đi lấy chồng hai cô em cũng bướm ong bay lượn, chỉ có tôi với người bạn tình là …chiếc cửa sổ nhỏ này.
Cho đến một lần tôi nhận được một cánh thư xa. Chạy nhanh chân lên cạnh cửa sổ thân thuộc, tay run run lẫn hồi hộp bóc lá thư ra xem…
Ôi ! Lần đầu tiên tôi được người khác phái viết thư tỏ tình, mắt đọc không ngừng, tay mân mê cạnh gỗ của song cửa tôi thì thào: Cửa sổ nhỏ, hãy chia niềm vui này cùng tôi nhá.
Từ đó, cánh cửa sổ càng ngày lại càng thân tình với tôi hơn. Ngày gửi thư đi, ngày chờ nhận lại, cũng khung cửa này luôn luôn là nhân chứng trung thành chia với tôi hầu hết niềm vui hay nỗi buồn chợt đến.
Những ngày vui? Tôi ngồi đây tóc xõa ngang vai ngắm mình trong gương . Ừ ! cũng không tệ cho mấy.
Những ngày buồn? Tóc túm lên không giống ai ngắm mình trong gương . Ôi!
Như một con …ma.
Thế mà khung cửa vẫn cứ lặng thinh như tán đồng, như chìu chuộng một kẻ dở hơi như tôi không hề than van.
Rồi một chiều mưa, cánh thư xanh ..im bặt, người ta đã chán chê tôi như một nồi cơm hẫm, tôi lại ngồi đây bên khung cửa sổ thân quen cắn cạn nhũi mớ móng tay tội nghiệp. Người đưa thư sẽ đi qua? Người đưa thư sẽ dừng lại trước nhà? Thư không bao giờ tới nữa, người đưa thư thãn nhiên lạnh lùng đi không ngoáy lại.
Thôi hết rồi từ đây, tôi lặng lẽ trở về bên khung cửa nhỏ, bấu những đầu móng tay mạnh xuống cạnh gỗ mà sao chẳng thấy đau đớn gì. Trời lại mưa, loay hoay tôi chạy xuống bếp tìm ra ít đậu phụng, bắc cái chảo nhỏ lên lò than còn lửa tôi rang mớ đậu phụng thật vàng, mang về lại căn gác nhỏ, moi ra được mấy quyển tình lãng mạn mong ở đó sẽ ru tôi vào quên lãng của đau thương. Lâu lâu lại nghe tiếng bể vụn của những hạt đậu dòn tan trong miệng ….âm thanh trở nên vui tai và dễ thương, tôi lại thì thầm với khung cửa nhỏ, hãy cắn đậu phụng với tôi lấy đó làm niềm vui …hãy quên đi những cánh thư đã hờ hững bỏ quên mình.
Tiếng chim ríu rít đậu vài đôi trên cành ổi chín, tôi rón rén mở nhẹ cánh cửa sổ rộng hơn, đôi chim sẻ đang âu yếm bên nhau, nhún nhảy tung tăng, líu lo phát ra những âm thanh rộn ràng. Ước gì tôi là con chim mái đó? Chắc là sẽ ôm trọn một niềm hạnh phúc vô biên ?
Thời gian cứ điềm nhiên đi qua, buổi sáng cứ là những buổi sáng quen thuộc. Cánh cửa sổ lại được mở ra, khung cửa hẹp này cho tôi những cái nhìn quen quen … lại miếng đất bên nhà hàng xóm, lại những luống khoai, lại cây ổi chín vàng.
Tôi có cảm giác là mình bất lực và thụ động, tôi sẽ mõi mòn ngồi đây? Tôi chôn mình nơi đây? Chỗ chôn thân của tôi là đây ?
Không ! Hình như khung cửa bắt đầu thì thào với tôi, lắng im thật lâu : đúng là khung cửa đã lên tiếng với tôi:
Đứng lên ! Hãy thay đổi nhanh lên, bỏ hết u sầu ảo não, vấn tóc lên, đánh một chút phấn hồng, tô son lên đôi môi cho tươi thắm, mặc vào chiếc áo mới và hãy đi ra cửa, đi nhanh lên! Còn ở đây, cánh cửa sổ này hãy đóng lại …đóng lại …đóng lại.
Tôi như một người máy, âm thanh kia cứ réo gọi bên tai, vang vang như thúc giục, như hối hả kẻo không còn kịp nữa . Tôi quay sang tủ áo lấy chiếc áo dài mà tôi vẫn thích nhất, kèm chiếc quần được ủi kỷ càng, đúng ! Phải chải mái tóc cho đẹp lên và hộp son phấn quá lâu không dùng đến đã được tôi với tay mang xuống ….mở ra….
Em nên điểm phấn tô son lại.
Tạo với nhân gian một nụ cười.
Nhà thơ Thái Can đã cho tôi hai câu thơ đúng lúc và đúng dịp.
Tôi nhìn tôi trong gương, không phải là một con ma buồn bã mà là một buổi sáng trong vắt có chim hót líu lo, có bướm bay lượn trên những cành hoa bên nhà hàng xóm, có tiếng hát của chính tôi đang hòa ca chung với tất cả một nhịp điệu vô cùng sống động.
Đến gần khung cửa sổ thân yêu, tôi muốn cúi xuống hôn nhẹ lên thanh gỗ mà nước sơn lâu ngày đã úa màu, nhưng với tôi bây giờ màu úa này thật tuyệt đẹp và thật dễ thương.
Khung cửa hẹp của tôi đã hoàn toàn mở toang ra, không như Khung Cửa Hẹp đã khép chặc cuộc đời của Alissa, lẫn trốn mối tình đậm đà của Jérôme. Alissa muốn hy sinh mối tình đẹp của mình cho cô em gái mà cô yêu quý nhất, cuối cùng của Alissa là chấp nhận nằm im trong một nơi cô tịch.
Còn tôi? Cảm ơn khung cửa nhỏ đã mang tôi vào đời một cách êm ái, một cuộc đời mà kết cuộc không là bi thương, tôi đã quấn quít và yêu lấy khung cửa này, cảm ơn khung cửa nhỏ của thời ấu thơ, cảm ơn căn gác ngày xưa, cảm ơn tất cả đã cho tôi một đời sống đẹp, êm ả, an nhàn không có đoạn kết bi thãm và đầy nước mắt như Khung Cửa Hẹp.
*Khung Cửa Hẹp của André Gide ( La porte Étroite) bản dịch của Vân Mồng
Do nhà xuất bản An Tiêm tái bản lần thứ sáu tại Paris năm 1993.